Ish-shefi i Misionit të Fondit Monetar Ndërkombëtar në vend, Bishwajit Banerjee, në një intervistë për MIA-n, vlerëson se vendi në dy dekadat e fundit ka arritur përparim të dukshëm ekonomik.
– Do të theksoj këto të dhëna: BPK-ja për frymë u trefishua mes viteve 2002 dhe 2019, inflacioni ka qenë afër inflacionit në Eurozonë për pjesën më të madhe të dy dekadave të fundit, papunësia është ulur ndjeshëm, veçanërisht nga viti 2013 e në vazhdim, kursi fiks i këmbimit. kursi ka shërbyer si një ankorë e stabilitetit, rezervat valutore janë në një nivel të përshtatshëm për të mbështetur kursin e qëndrueshëm të këmbimit, ndërsa konkurrueshmëria vlerësohet e përshtatshme. Nga pikëpamja strukturore, arritja më e dukshme është se sistemi bankar është i mirëkapitalizuar dhe fitimprurës, ndërkohë që pesha e kredive me probleme në totalin e kredive është ulur nga 15 për qind në vitin 2005 në 3,3 për qind në vitin 2020, thekson Banerjee.
Në intervistë, Banerjee flet gjithashtu se si në mjedisin post-pandemik dhe atë të Ukrainës, nuk ka gjasa që zinxhirët e ndërprerë të furnizimit të kthehen në mënyrën se si funksiononin në periudhën para pandemisë. duke shtuar se është e mundur të thellohet integrimi tregtar rajonal, në kurriz të reduktimit të integrimit global.
Ju ishit kreu i misionit të FMN-së në një moment vendimtar për ekonominë tonë – tranzicionin. Nga ky këndvështrim, a i ka përmbushur pritshmëritë ekonomia?
– Në periudhën nga viti 1998 deri në vitin 2002 kam shërbyer si shef i misionit të FMN-së në Maqedoni në një fazë shumë të vështirë ekonomike, sociale dhe politike për vendin. Kriza e Kosovës në vitin 1999, rritja e tensioneve etnike dhe kriza pasuese e sigurisë në vitin 2001 patën ndikimin e tyre në procesin e tranzicionit. Si rezultat i një dinamike më të ngadaltë në zbatimin e reformave të ndërmarrjeve, marrëveshja e atëhershme për uljen e varfërisë dhe mbështetjen e rritjes (PRGF) me FMN-në u ndërpre në vitin 1999.
Mirëpo, pas Marrëveshjes së Ohrit të gushtit 2001 dhe Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit me BE-në në vitin 2004, ndodhi një pikë kthese dhe në Maqedoni u vendos stabilitet politik, ekonomik dhe institucional, pas së cilës u vu re përparim i dukshëm ekonomik si rezultat i zbatimit. të një sërë programesh të mbështetura nga FMN. Banka Botërore ishte gjithashtu e përfshirë në mënyrë aktive përmes Strategjisë së Asistencës për Vendin.
Politikat makroekonomike u zbatuan me kujdes, ndërkohë që adresimi i disbalancave financiare dhe ruajtja e stabilitetit makroekonomik përbënin gjithmonë më pak sfidë për autoritetet në krahasim me reformat strukturore. Fokusi i reformave strukturore ishte adresimi i dobësive në sektorin bankar dhe të korporatave, qeverisjen e sektorit publik dhe tregun e punës. Autoritetet morën asistencë të konsiderueshme teknike nga një numër institucionesh në hartimin e reformave strukturore. Megjithatë, zbatimi i mëtejshëm i këtyre politikave ka qenë një sfidë.
Duke marrë parasysh përkushtimin në zbatimin e politikave makroekonomike, nuk jam i befasuar nga progresi i dukshëm ekonomik i arritur nga Maqedonia në dy dekadat e fundit. Do të theksoj këto të dhëna: PBB për frymë u trefishua midis 2002 dhe 2019; inflacioni ka qenë afër inflacionit të eurozonës për shumicën e dy dekadave të fundit; papunësia u ul ndjeshëm, veçanërisht nga viti 2013 e në vazhdim; kursi fiks i këmbimit shërbeu si një ankorë e stabilitetit, rezervat valutore janë në një nivel të përshtatshëm për të mbështetur kursin e qëndrueshëm të këmbimit, ndërsa konkurrueshmëria vlerësohet e përshtatshme. Nga pikëpamja strukturore, arritja më e dukshme është se sistemi bankar është i mirëkapitalizuar dhe fitimprurës, ndërkohë që pesha e kredive me probleme në totalin e kredive është ulur nga 15 për qind në vitin 2005 në 3.3 për qind në vitin 2020.
Bota po përballet me sfida të reja, që rrjedhin nga lufta në Ukrainë, zinxhirët e ndërprerë të furnizimit dhe pandemia ende në vazhdim. Çfarë mund të presim kur situata të stabilizohet? Cilat janë pritshmëritë për sektorin financiar? A do të rriten normat e interesit dhe a ka mbaruar periudha e parave të lira?
– Ka një pasiguri të madhe. Përshpejtimi i inflacionit dhe vazhdimi i tij nga mesi i vitit 2021 e në vazhdim ka habitur politikëbërësit në të gjitha vendet, të cilët përballen me pasiguri se sa të forta do të jenë presionet inflacioniste dhe sa do të zgjasin ato. Parashikimet ndryshojnë nga muaji në muaj. Sa më gjatë të vazhdojnë presionet e larta inflacioniste, aq më i madh është rreziku që ato të përfshihen në pritjet inflacioniste dhe të nxisin spiralen e pagave dhe çmimeve. Përveç pasigurisë për kohëzgjatjen e luftës në Ukrainë dhe ngadalësimit të rritjes në Kinë, duhet të kemi parasysh gjithashtu se pagat ka të ngjarë t’i përgjigjen inflacionit më të lartë me një vonesë, pasi pagat zakonisht negociohen rrallë. Në këtë drejtim, është e rëndësishme që të monitorohet me kujdes zhvillimi i situatës së pagave dhe të sigurohet që kjo rritje e pagave të vazhdojë të jetë në përputhje me rritjen e produktivitetit.
Në fillim rritja e inflacionit ishte e përkohshme dhe për këtë arsye bankat kryesore qendrore mendonin se shtrëngimi i politikës monetare ishte i panevojshëm. Por meqenëse inflacioni nuk tregoi asnjë shenjë ngadalësimi dhe përhapjeje në çmimet e më shumë mallrave dhe shërbimeve, bankat kryesore qendrore filluan të rrisin normat e interesit dhe treguan se rritje të tilla ishin të mundshme në të ardhmen dhe se ato do të vareshin nga zhvillimet e ardhshme. Kohët e fundit, Banka për Shlyerjet Ndërkombëtare paralajmëroi bankat qendrore që të jenë të ndërgjegjshme për mandatin e tyre kryesor, edhe me koston e rritjes ekonomike. Niveli real i normave të interesit të bankës qendrore do të duhet të rritet ndjeshëm për të ulur kërkesën. Prandaj, rreziku i stagflacionit është i lartë.
Në mjedisin post-pandemik dhe atë të Ukrainës, nuk ka gjasa që zinxhirët e ndërprerë të furnizimit të kthehen në mënyrën e tyre të funksionimit para pandemisë. Për arsye gjeopolitike dhe për të shmangur ndërprerjet në zinxhirët e furnizimit në të ardhmen, është e mundur të thellohet integrimi tregtar rajonal, në kurriz të zvogëlimit të integrimit global. Rritja e proteksionizmit dhe lufta teknologjike përbëjnë një kërcënim për pjesëmarrjen në rritje në zinxhirin global të vlerës. Megjithatë, kjo do të rezultojë në rritje të presionit mbi nivelin e çmimeve dhe inflacionin bazë. Kostot e prodhimit, duke përfshirë kostot e pagave, do të rriten. Bilanci në procesin e negocimit të pagave do të anohet në favor të punëtorëve: rritja e pjesëmarrjes në zinxhirët e vlerës globale më parë rezultoi në fuqi më të ulët negociuese të punëtorëve dhe ky proces tenton të ndryshojë.
Në mjedisin pas pandemisë dhe atë të Ukrainës, politikat për të kapërcyer efektet e ndryshimeve klimatike mund të kenë gjithashtu efektin e nxitjes së inflacionit. Një tranzicion më i shpejtë i gjelbër mund të shkaktojë një reduktim të ndjeshëm të kapitalit si dhe një rritje të kostove të prodhimit. Nëse bankat qendrore do t’u përmbahen objektivave të tyre aktualë të inflacionit, kjo do të nënkuptonte politikë më të shtrënguar monetare dhe rritje më të ngadaltë.
Me shtrëngimin e kushteve monetare, sektori financiar mund të vihet nën presion. Ndikimi mbi bankat ka të ngjarë të materializohet në afat të mesëm, pasi rritja e normave të interesit të bankës qendrore të kalojë në normat e interesit të tregut dhe kështu familjet dhe sektori i korporatave fillojnë të ndjejnë presionin e kostove më të larta të shërbimit të borxhit. Sa më e lartë të jetë përqindja e kreditimit me një normë fikse interesi, aq më i ulët është presioni ndaj huamarrësve, por fitimet e bankave do të jenë më të ulëta nëse normat e depozitave janë më fleksibël. E parë në këtë mënyrë, sipas bindjes time, është mirë që bankat në Maqedoni janë të kapitalizuara në mënyrë adekuate për të absorbuar goditjet dhe janë në gjendje shumë më të mirë në krahasim me periudhën pas krizës financiare globale.
Si njohës i mirë i ekonomisë tek ne, çfarë mendoni, si po e përballojmë krizën deri më tani? Si e vlerësoni politikën aktuale monetare, pra rritjen e normës bazë të interesit?
– Fillimisht do të trajtoj trajtimin e pandemisë Covid-19. Politikat e zbatuara nga Banka Popullore dhe Qeveria zbutën ndikimin në ekonomi. Banka Popullore uli gradualisht normën bazë të interesit dhe siguroi likuiditet shtesë duke reduktuar sasinë e bonove të thesarit të ofruara për bankat, si dhe mori një sërë masash për stabilitetin e sektorit financiar. Për shkak të mbështetjes fiskale dhe nën ndikimin e stabilizatorit fiskal automatik, deficiti fiskal dhe totali i borxhit publik shënuan rritje të peshës së tyre në PBB në vitin 2020. Këto masa ishin të përshtatshme dhe në përputhje me politikat e ngjashme mbështetëse në mbarë botën. Në përputhje me trendet botërore, inflacioni në Maqedoni është përshpejtuar që nga fillimi i vitit. Norma vjetore e inflacionit është më shumë se dyfishuar, nga 4.9 për qind në dhjetor 2021 në 11.9 për qind në maj 2022. Këto norma tejkaluan parashikimet e Bankës Popullore. Kështu që unë mendoj se tre raundet e rritjes së normave të interesit në prill, maj dhe qershor janë në kohën e duhur. Nëse kjo përgjigje ndaj politikës monetare është e mjaftueshme, do të bëhet më e qartë me lëvizjen e inflacionit në muajt në vijim.
Me ftesë të Bankës Popullore, në kuadër të aktiviteteve për shënimin e 30-vjetorit të pavarësisë monetare, ju vizituat vendin. Sa e përshtatshme është strategjia aktuale e kursit fiks të këmbimit? Sa e rëndësishme është pavarësia e autoriteteve monetare dhe koordinimi me autoritetet fiskale, veçanërisht tani në kohë krize?
– Regjimi aktual i kursit fiks të këmbimit ka shërbyer si një ankorë nominale efektive që kur u prezantua në mesin e viteve 1990. Ky regjim i kursit të këmbimit ka kontribuar në ruajtjen e normave të qëndrueshme të inflacionit ndër vite. Rishikimi i kësaj strategjie në vitin 2003, i kryer në kuadër të monitorimit të rregullt të FMN-së, në përputhje me nenin 4 të Kartës i FMN-së, konfirmoi se kursi fiks është i përshtatshëm për Maqedoninë. Në këtë kontekst, mund të vërehet se kursi i këmbimit ka avantazhin e thjeshtësisë dhe qartësisë dhe është lehtësisht i kuptueshëm nga publiku. Kursi fiks i këmbimit është gjithashtu i pajtueshëm me synimin për të ruajtur inflacionin e ulët, në kushtet kur nuk ka mbizotërim fiskal dhe kushtet monetare mbështesin kursin fiks dhe niveli i rezervave valutore është i përshtatshëm. Maqedonia i plotëson këto kushte. Në përgjithësi pranohet se bankat qendrore janë institucionet më të përshtatshme për ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe stabilitetit financiar dhe se për të kryer këto detyra ato duhet të kenë një mandat dhe pavarësi të qartë për sa i përket instrumenteve që mund të përdorin për të arritur mandatin e tyre. . Sipas meje, Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë ishte (kur isha unë në krye të misionit të FMN-së) dhe është edhe në këtë moment institucion që i kryen detyrat dhe përgjegjësitë e veta në mënyrë profesionale dhe me një shkallë të lartë të pavarësisë. Në periudhën pas krizës financiare botërore, në kuadrin e inflacionit të ulët dhe normave të ulëta të interesit, u ndie se kishte kufizime në fushëveprimin e politikës monetare për të mbështetur rimëkëmbjen ekonomike dhe se mbështetja e politikës fiskale ishte gjithashtu e nevojshme. Është theksuar në disa raste se politika monetare nuk mund të jetë e vetmja zgjidhje për tejkalimin e problemeve ekonomike. Pra, ishte e qartë nevoja për koordinim të politikës monetare-fiskale. Megjithatë, në një mjedis të rritjes së inflacionit me rrezikun e stagnimit si pasojë e shtrëngimit monetar që synon arritjen e stabilitetit të çmimeve, pavarësia e bankës qendrore bëhet jashtëzakonisht e rëndësishme. Bankat qendrore ka të ngjarë të jenë nën presion në rritje për të mbajtur qëndrimin e politikës monetare më lehtësuese se sa është e përshtatshme. Politika fiskale ekspansioniste që synon zbutjen e ndikimit negativ të shtrëngimit monetar në prodhim vetëm sa do të pengojë përpjekjet për uljen e inflacionit. Ky ishte mësimi i nxjerrë nga përvoja e përballjes me efektet e dy goditjeve të naftës në vitet 1970. Në rrethana të tilla, rritja nën trend mund të duhet të pranohet për të rikthyer inflacionin në një nivel të pranueshëm.
Çfarë duhet bërë në vend për të intensifikuar më tej rritjen ekonomike?
– Mjedisi aktual e bën më të vështirë detyrën e politikës fiskale. Buxheti po përballet me presion për t’u marrë me kostot më të larta të jetesës dhe për të përmbushur një angazhim afatgjatë për një ekonomi “të gjelbër”. Kështu, synimi duhet të jetë forcimi i kapaciteteve prodhuese të ekonomisë. Kjo mund të bëhet duke rritur efikasitetin; ridrejtimi i shpenzimeve drejt aktiviteteve investive që nxisin rritjen; rritja e investimeve në kapitalin njerëzor, nëse e lejon hapësira fiskale; rritjen e pjesëmarrjes në rrjetin global të prodhimit duke nxitur një fluks të investimeve të huaja direkte në sektorët që prodhonin produkte me vlerë të shtuar më të lartë për eksport.
